Si talɣiwin n lkaɣeḍ ɣer talɣa n usnas
Asegzawal ISSIN yesɛa snat n talɣiwin n lkaɣeḍ (2010 & 2017) akked talɣa tumḍint, neɣ asnas « Issin. Asegzawal n teqbaylit s teqbaylit » (tubeṛ 2024) i d-iga Salim (inurar.com). Walit da ihi alɣu-ines asmi d-yeffeɣ usnas (application) s wudem unṣib.
D asnas i yezmer yal imsedqec ad t-id-yezdem baṭṭel, ad t-iger deg tilifun-is Android, ad t-yesseqdac yal ass, ma yehwa-yas.
D acu n umgired i yellan gar talɣiwin n lkaɣeḍ akked usnas, d acu i tent-yezdin ?
Ayen i tent-yezdin talɣiwin-a:
Agbur (contenu), yiwen-nsen ; tasnarrayt (méthodologie), yiwet-nsen. D ayen ara yaf yimseqdec deg talɣiwin n lkaɣeḍ ara yaf deg usnas.
Amedya n umyag aru :
mg+gwt || kteb, jerred. md.Yuratabṛat i baba-s. nz. Ayenyurandegusenḍuḥ, ulandaaraiṛuḥ !mẒr. yura, yuri, yaru, i/yettaru. mɣn. yuransdd+sm. tirit (tira), imru, (t)amaru(t), (t)amaray(t), tanarit. sdd+mg. ttwaru, myaru.
Amedya n yisem/arbib asegzawal :
sm+ml || adlis ideg nettaf awalen n tutlayt akked yisallen i ten-yerzan, d amedya : asusru n wawal, ticraḍ-is n tjeṛṛumt, anamek-is, …. md. Asegzawal n Jean-Marie Dallet yewwi-d ɣef teqbaylit n WatMengellat ; yettwaru s snat n tutlayin : tafṛansist/taqbaylit, taqbaylit/tafṛansist. nt. tasegzawalt (tisegzawalin). sg. isegzawalen.
Ayen ideg mgaradent talɣiwin-a :
Imseqdec yesɛan Issin (2010) neɣ Issin wis sin (2017) – neɣ i sin –, yezmer ad yeṭṭef gar yifassen-is adlis ummid, s teɣlaft-is, s tewriqin-is. Yezmer ihi ad iɣer tal tawriqt, si tmezwarut alamma d taneggarut. Aṭas i sul ḥemmlen adlis n lkaɣeḍ, aladɣa imdanen meqqren di leɛmeṛ !
D annect-a ay ulac deg usnas : ur yezmir yimseqdec ad iwali taɣlaft neɣ tiwriqin, ur yeɛlim acḥal n tewriqin, n wawalen i yellan deg-s. Yezmer kan ad yaru awal X neɣ Y deg tekwat-nni, ad yeɛlem ma yella, neɣ ulac-it – acku llan wawalen ay ulac… taswiɛt-a. Aredqal ad d-nuɣal ɣer temsalt-a.
Di tilawt, talɣiwin n lkaɣeḍ ɣur-sent tilisa d timeqqranin. Adlis, menwala seg-sen, yesɛa atig (ssuma) di tnedlisin. Dɣa ma ɣlay mliḥ, ur as-zemmren ara medden ad t-aɣen ; tin ɣur-s, ulayɣer ara neffer iṭij s uɣerbal : mačči aṭas n medden i yeɣɣaren s teqbaylit, i yettaɣen idlisen yuran s teqbaylit. Ulayɣer ara d-fkeɣ izwilen (chiffres) unɣiden n uznuzu n yisegzawalen-a, si 2010 ar ass-a (2025), maca zemreɣ ad d-iniɣ kan … ur sefṛaḥen ara (yizwilen-a).
Ulamma ur tɣennu, ur tessefṛaḥ tnezzut n yidlisen yuran s teqbaylit, d aɣan (lwaǧeb) fell-aɣ ad d-nessufeɣ ayen umi nezmer d idlisen, d isegzawalen, acku yiwen n wass deg wussan i d-iteddun, ahat ad tbeddel – ma nɛewwel-as.
Ma neqqim deg temgardiwin yellan gar talɣa n lkaɣeḍ akked tumḍint, yessefk ad d-nini : adlis, akken yebɣu yili ugbur-is, yettas-d ẓẓay (gar cwiṭ d waṭas), aladɣa mi ara yekker yiwen ad yunag ; rnu mačči d ayen i yezmer ad yawi yid-s, di leǧyub-is, … am tilifun. D anemgal, talɣa tumḍint, d ayen-nniḍen akk.
Nnfeɛ i d-yewwi usnas i usegzawal ISSIN:
Seg wasmi d-yeffeɣ usnas, di tubeṛ 2024, aṭas n tuccḍiwin n tira i nesseɣta. D wa i d nnfeɛ amezwaru n talɣa tumḍint n usegzawal. Dɣa ad faṛseɣ tagnit, ad snemmreɣ akk wid d tid i (d)aɣ-yesseknen tuccḍiwin-a.
Ad snemmreɣ daɣen imseqdac n usnas i (d)aɣ-d-yemlen awalen ur nelli ara deg « Issin wis sin ». Nnfeɛ wis sin ihi d wa : si tubeṛ 2024 ar ass-a aṭas i nesseɣta, ama d tuccḍiwen n tira, ama d aṣeggem n tbadutin d yimedyayen, neɣ ayen-nniḍen. Tin ɣur-s, aṭas n wawalen (imaynuten) i d-nerna i tsenfelt n 2017. Sya ɣer da ihi, nrennu-d awalen ur nelli ara yagi (yakan). Talɣa tumḍint ihi, asnas, tecba akufi : awi-d ger-as-d !
Taneqqiṭ taneggarut iɣef nra ad d-nawi awal terza tiẓin (accès) s asegzawal Issin. Deg talɣiwin n lkaɣeḍ, yessefk i yimseqdec ad yezwir ad yekkes tiɣra a, u, i, e, neɣ ta, tu, ti (ma yella d isem unti), akken ad d-yali wawal ɣef yettnadi. Dɣa, am wakken i t-id-yessegza Mass Salim di tvidyut-a, ugur-a dayen yettwakkes.
Mi ara yettnadi yimseqdec ɣef wawal X neɣ Y, yezmer ihi ad yextiṛ: ad yextiṛ afeggag (n wawal-nni), awal-nni s lekmal-is, neɣ yiwet si talɣiwin-i-s-nniḍen.
Ticki d isem/arbib:
yezmer ad yextiṛ talɣiwin-nniḍen : unti, asget … Kra n yimedyaten : aɣyul > ɣyul, uɣyul, taɣyult, iɣyal…
Ticki d amyag:
yezmer ad yextiṛ talɣiwin-nniḍen : anaḍ, izri ilaw, izri ibaw, urmir, … Kra n yimedyaten:
aru > yura, ur yuri, ad yaru, yuran …
Riɣ ad fakkeɣ TAZWART-a s kra n yisegziyen :
Ad as-d-alseɣ da, ulamma wwiɣ-d fell-as awal deg « Issin » (2010), uriɣ-d fell-as di facebook (aɣrrab-iw), rniɣ wwiɣ-d fell-as awal deg udlis-iw « Amyag » (yunyu, 2024).
1.Amyag: anta talɣa (n umyag) ara yaf yimseqdec deg tewwura n usegzawal ?
Tiririt: d talɣa n wanaḍ, udem wis sin n wasuf. D amedya: aru, ɣiwel, aweḍ, ini, mmeslay, cnu, cḍeḥ,…
Amek i yezmer ad d-yaf yimseqdec talɣa n wanaḍ ?
Hatt-a tarrayt ihi. Tamezwarut: Ad nessefti amyag ɣer wurmir (udem wis sin) (+ad):
ad t/aru/ḍ, ad t/awḍ/eḍ, ad te/cnu/ḍ, ad te/mmeslay/eḍ, … ;
tis snat : ad tekkseḍ t n tazwara akked (e)ḍ n taggara, dɣa ad d-tegru talɣa n wanaḍ (udem wis sin n wanaḍ).
2. D acu i d lmeɛna n « mẒr. yura, yuri, yaru, i/yettaru »?
mẒr. = timeẓra (aspects).
mg+gwt || kteb, jerred. Md. Yuratabṛat i baba-s. nz. Ayen yuran deg usenḍuḥ, ulanda ara iṛuḥ! mẒr. yura, yuri, yaru, i/yettaru. mɣn. yuran. sdd+sm. tirit (tira), imru, (t)amaru(t), (t)amaray(t), tanarit. sdd+mg. ttwaru, myaru.
–Issin yettakk-d timeẓra: amek i ifetti umyag aru deg yizri ilaw (>yura), deg yizri ibaw (>ur yuri), deg urmir aḥerfi (> ad yaru), deg urmir ussid (>i/yettaru).
–Issin yettakk-d udem wis 3 n wasuf (amalay, neɣ unti): acku deg wudem-a i nezmer ad neɛlem ma yettbeddil (neɣ ala) ufeggag n umyag: « y/ura, y/uri, y/aru, i/ye/ttaru ».
–Acuɣer « i/yettaru »? Acku: nezmer ad d-nini « ittaru » », neɣ « yettaru ».
GM. Llan yimyagen anda ur nezmir ara ad nesseqdec « ye », am: ddu >>> iteddu (ur nezmir ara ad d-nini « yeteddu ».
K. Bouamara, Fuṛaṛ 2025